Tóm tắt khái niệm, nguyên tắc, và các nhóm khả năng/kĩ năng của trí tuệ cảm xúc.
Trí tuệ cảm xúc (emotional intelligence) là gì? Học trí tuệ cảm xúc là học về cái gì? Nên bắt đầu thực hành từ đâu?
Đây là một trong những câu hỏi cơ bản nhưng rất cần thiết nắm rõ trong quá trình tìm tòi học trí tuệ cảm xúc. Bản thân mình khi mới bắt đầu cũng loay hoay tìm câu trả lời.
Cho nên, bài viết hôm nay chia sẻ một số điểm chính trong mô hình lý thuyết của trí tuệ cảm xúc, cũng như các nguyên tắc trong thực hành:
1 – 3 nhà khoa học phát triển nền tảng lý thuyết trí tuệ cảm xúc
2 – Trí tuệ cảm xúc là gì? Khái niệm và nguyên tắc cốt lõi
3 – Học trí tuệ cảm xúc là học cái gì? Khả năng và thái độ
4 – Bắt đầu học trí tuệ cảm xúc từ đâu? – Gợi ý bài tập đơn giản
5 – Gợi ý sổ bài tập EI 7 ngày thực hành trí tuệ cảm xúc
1 – Ba nhà khoa học phát triển nền tảng lý thuyết trí tuệ cảm xúc
Xem thêm: Các học giả hành giả định nghĩa trí tuệ cảm xúc là gì?
2 – Trí tuệ cảm xúc là gì? Khái niệm và nguyên tắc cốt lõi
Khái niệm trí tuệ cảm xúc
Dựa trên lý thuyết có cơ sở khoa học [1] của ba nhà nghiên cứu trên, trí tuệ cảm xúc thể hiện qua 4 khả năng sau:
1 – khả năng nhận biết chính xác mình đang có cảm xúc gì, đối phương đang cảm thấy thế nào.
2 – khả năng hiểu các điều kiện, nguyên nhân bên trong và bên ngoài dẫn đến cảm xúc đó.
3 – khả năng vận dụng thông tin về cảm xúc để thúc đẩy suy nghĩ đúng và phù hợp với hoàn cảnh
4 – khả năng làm chủ cảm xúc, thúc đẩy tư duy phân tích phán xét, ra quyết định và hành động phù hợp
Đối phương bao gồm người thân, bạn bè, khách hàng, đồng nghiệp, đối tác, động thực vật, thiên nhiên. Nói chung, đối phương là những đối tượng mà ta có tương tác trong từng ngữ cảnh.
3 nguyên tắc của trí tuệ cảm xúc
3 nguyên tắc chính [2] của nền tảng lý thuyết và mô hình trí tuệ cảm xúc:
1 – Cảm xúc chứa đựng những thông tin về bản thân, về đối phương.
2 – Cảm xúc và suy nghĩ gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau
3 – Cảm xúc tham gia vào quá trì xử lý thông tin, tư duy phân tích phán xét, ra quyết định, và hành xử.
Cảm xúc là nguồn thông tin quan trọng của học trí tuệ cảm xúc
Cảm xúc chứa đựng những thông tin về bản thân, về người đối diện. Cảm xúc là một hiện tượng. Bên dưới một hiện tương cảm xúc là các lớp nguyên nhân, điều kiện tương tác nhau dẫn đến hiện tượng đó. Cảm xúc đến khi môi trường xung quanh thay đổi.
Cảm xúc diễn tiến dựa trên một số nguyên tắc. Cảm xúc thay đổi ảnh hưởng đến sinh lý và ngược lại. Cảm xúc có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung và tư duy và hành động. Cảm xúc cũng ảnh hưởng lên khả năng sinh tồn vượt qua khó khăn nghịch cảnh.
Lý thuyết trí tuệ cảm xúc thuần về phát triển năng lực của con người
Lý thuyết và mô hình trí tuệ cảm xúc của ba nhà khoa học này có nền tảng nghiên cứu khoa học , và thuần về phát triển năng lực của con người, không có sự pha trộn giữa năng lực và tính cách như những mô hình khác (vd: mô hình của Daniel Goleman).
Khả năng/Năng lực là một thứ ta có thể học hỏi, trau dồi và phát triển nếu theo đúng phương pháp và luyện tập. Trong khi đó, tính cách thường khiến ta liên tưởng đến một thứ gì đó cố định, khó sửa đổi. Khi đi sâu vào tìm hiểu nguyên nhân sâu của cảm xúc, người thực hành sẽ chạm đến lớp nguyên nhân liên quan đến niềm tin, triết lý cuộc sống, hy vọng, nỗi sợ, thói quen, v.v.
Đây là lớp nguyên nhân sâu nhất ảnh hưởng đến tính cách của người thực hành. Sau quá trình tập trí tuệ cảm xúc, nếu như lớp nguyên nhân này có sự thay đổi, thì tính cách cũng có thể thay đổi.
Cho nên, khi đưa vào đào tạo và hướng dẫn học trí tuệ cảm xúc, mình chủ yếu ứng dụng mô hình thuần năng lực của ba ông. Và để công việc hướng dẫn có hiệu quả hơn, mình sẽ nương vào tính cách của từng đối tượng để đưa ra những bài tập phù hợp.
Vì những lý do trên, những kiến thức và thực hành để nâng cao trí tuệ cảm xúc mình chia sẻ trong bài này chủ yếu dựa trên nền tảng lý thuyết Mayer-Salovey-Caruso.
3 – Học trí tuệ cảm xúc là học cái gì?
Học trí tuệ cảm xúc bao gồm 2 phần: PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG và THÁI ĐỘ
Phát triển 3 khả năng chính trong học trí tuệ cảm xúc
Khả năng 1: Quán sát bản thân + Quán sát đối phương
Quán sát bản thân là khả năng cốt lõi của trí tuệ cảm xúc.
Nếu khả năng quan sát bản thân tốt, những khả năng khác của trí tuệ cảm xúc cũng sẽ cải thiện theo.
Sau đây là một vài gợi ý: [1]
- Nhận biết bản thân đang cảm thấy thế nào, có cảm xúc gì
- Quan sát và nhận diện các điều kiện tương tác dẫn đến cảm xúc đó (niềm tin, suy nghĩ, hoàn cảnh, con người,v.v)
- Nhận biết những phản ứng của bản thân trước các tác nhân bên ngoài (hành vi và lời nói của người khác)
- Quan sát những biểu hiện cảm xúc của bản thân
- Nhận diện cường độ/tính dữ dội của cảm xúc
- Quan sát và ghi nhận tiến trình của cảm xúc khi chuyển từ cảm xúc này sang cảm xúc khác
- Quan sát và ghi nhận biểu hiện cảm xúc của đối phương
- Quan sát nguyên nhân điều kiện dẫn đến cảm xúc của người đó
Khả năng 2: Hiểu nguyên nhân của cảm xúc
- Hiểu vì sao bản thân hoặc đối phương có những cảm xúc này (hiểu nguyên nhân)
- Tận dụng những thay đổi của tâm trạng để phát triển nhận thức từ những góc nhìn khác nhau Dựa trên những thay đổi của cảm xúc, tâm trạng, phát triển hiểu biết về bản thân và người đối diện từ những góc nhìn khác nhau
- Nhìn thấy các kết quả tích cực hoặc tiêu cực của mỗi cảm xúc ảnh hưởng đến bản thân, người đối diện hoặc công việc chung
Khả năng 3: Làm chủ cảm xúc
Làm chủ tốt cảm xúc là hoa trái của quá trình tôi luyện khả năng nhận diện và hiểu sâu về cảm xúc.
Gợi ý [1]:
- Biết cách chế tác những cảm xúc tiêu cực để tránh hậu quả không có lợi
- Biết cách tạo ra bầu không khí cảm xúc cần thiết phù hợp với mọi người và mục đích công việc
- Có khả năng diễn đạt cảm xúc theo cách mọi người có thể hiểu và tiếp nhận
- Tôn trọng cảm xúc và ý kiến của người khác
- Theo dõi và đánh giá các cách thức dùng để duy trì, làm giảm bớt hoặc tăng cường phản ứng của cảm xúc
Thái độ khi học trí tuệ cảm xúc
2 thái độ cần thiết khi học trí tuệ cảm xúc:
- Quán sát không phán xét các biểu hiện cảm xúc, cũng như các nguyên nhân điều kiện
- Quán sát không kháng cự chống đối các biểu hiện cảm xúc, cũng như các nguyên nhân điều kiện của cảm xúc
Theo kinh nghiệm của mình, 2 thái độ này rất hữu ích cho việc học trí tuệ cảm xúc, đặc biệt là khi quán sát nhận diện cảm xúc.
Bạn chỉ đóng vai trò như một người thứ 3 đứng quan sát các biểu hiện cảm xúc, quan sát sự tương tác của các yếu tố điều kiện dẫn đến cảm xúc. Bởi vì khi không phán xét, không phản ứng, bạn mới thấy rõ các lý do thật của cảm xúc.
4 – Bắt đầu học trí tuệ cảm xúc từ đâu? – Gợi ý bài tập đơn giản
Sử dụng câu hỏi tự truy vấn để tự học trí tuệ cảm xúc
Khả năng quán sát và thấy rõ các nguyên nhân của cảm xúc của bản thân là quan trọng nhất để làm chủ cảm xúc trong trí tuệ cảm xúc.
Cho nên, người bắt đầu học có thể bắt đầu khám phá/rèn luyện khả năng này.
Sau đây là 1 số câu hỏi gợi ý
- Mình đang cảm thấy thế nào ngay lúc này?
- Mình có cảm xúc đó trong hoàn cảnh nào? Lúc ấy đã xảy ra chuyện gì? Mình đã/đang làm gì lúc đó? Nói/làm/suy nghĩ gì lúc đó? Có sự tương tác với những ai?
- Cảm nhận cơ thể của mình như thế nào?
- Quan sát sự thay đổi từ cảm xúc này sang cảm xúc khác, từ tiêu cực sang tích cực. Những điều kiện gì dẫn đến cảm xúc tiêu cực/tích cực?
Trả lời câu hỏi chân thật
Lưu ý:
- Không nên trả lời câu hỏi theo kiểu phải suy nghĩ nát óc để chứng minh sự thông minh.
- Đây là những câu hỏi giúp người thực tập rà soát, ghi nhận những gì đã xảy ra, nên sẽ không có câu trả lời đúng sai tốt xấu.
- Tập thói quen quan sát không phán xét, và bớt phản ứng với biểu hiện cảm xúc (vd: cố gắng dẹp bỏ cảm xúc không ưa thích). Nghĩa là chỉ đơn thuần là quan sát hiện tượng cảm xúc mà không mang vào suy nghĩ chủ quan của mình về các hiện tượng đang diễn ra.
Tham khảo thêm 40 câu hỏi tự truy vấn
Có thể dùng 40 câu hỏi sau để thực hành khả năng quán sát cảm xúc và hiểu nguyên nhân cảm xúc.
Xem thêm: 40 câu hỏi EI luyện tập trí tuệ cảm xúc
Thói quen và thời khóa biểu phù hợp
Dành ra một chút thời gian mỗi ngày/tuần/tháng để ‘check in’ những biểu hiện cảm xúc trong một ngày là cần thiết và hữu ích trong bước đầu học trí tuệ cảm xúc. Thời lượng thời gian và thời điểm check-in tùy thuộc vào hoàn cảnh của bạn. Vd: 1- 2 phút/nghỉ giải lao hoặc 10-15 phút/cuối ngày hoặc 1 tuần.
Xem thêm: 15 mobile app EI hỗ trợ luyện tập trí tuệ cảm xúc
Bạn có thể tập quan sát cảm xúc bằng cách ở một mình trong một không gian yên tĩnh hoặc khi đang làm một việc gì (vd: lúc đi bộ, viết lách, lau nhà, nấu ăn, v.v.)
Journaling cảm xúc
Journaling cảm xúc cũng có thể giúp các bạn học trí tuệ cảm xúc tốt hơn: nhận biết cảm xúc và thấy ra những lý do của cảm xúc của mình.
Xem thêm: 10 điểm cần journaling nhận diện cảm xúc
Xem thêm: 30 câu danh ngôn trí tuệ cảm xúc
Bạn có thể journaling vào cuốn sổ tay hoặc file note trên máy tính hoặc dùng voice recorder trên điện thoại.
Duy trì journaling cảm xúc bản thân sẽ giúp bạn theo dõi diễn biến của cảm xúc, điều kiện tương tác, và quá trình bản thân tương tác với cảm xúc đó như thế nào.
Chia sẻ với bạn thực tập cùng
“Nếu có thể, hãy học cùng nhau.“ Bạn cũng có thể tập chia sẻ kết quả thực hành, khúc mắc, khó khăn với 1 người bạn/nhóm bạn đủ tin cậy. Học với nhóm, bạn cũng nhận lại những kinh nghiệm quý báu từ họ. Vậy thì chúng mình cùng tiến bộ. Chúng mình chăm chỉ cùng nhau.
Phải đảm bảo là những gì bạn chia sẻ được giữ kín, ngoại trừ bạn cho phép người được bạn chia sẻ đi chia sẻ với người thứ ba.
CHIA SẺ CHO NHAU ĐỂ CÙNG TIẾN BỘ.
Học và thực hành như chơi, vô tư vô lo
Học trí tuệ cảm xúc, thực chất là, quá trình khám phá năng lực làm chủ cảm xúc của bản thân. Vì là quá trình học dài hạn, nên khi bạn học như chơi, vô tư vô lo, bạn sẽ cảm thấy quá trình học nhẹ nhàng và thích thú hơn.
Với nhiều bạn, đời hỏi hay ép bản thân phải đạt kết quả theo kế hoạch có thể thúc đẩy thực hành. Quan trọng là, bạn biết cách cân bằng giữa kết quả mong muốn và điều kiện thực tế. Miễn sao bạn cảm thấy thích thú khi học.
Người hướng dẫn
Học cùng với người hướng dẫn có cũng là một lựa chọn.
Vì có kiến thức và kinh nghiệm về trí tuệ cảm xúc, bạn sẽ được hướng dẫn học kĩ càng. Họ dễ biết vấn đề của bạn nằm ở đâu và nên làm gì để giúp bạn tiến bộ.
Như thế, bạn sẽ không mất quá nhiều thời gian để học bơi trong biển kiến thức.
LIÊN HỆ EMAIL: hoa@hugmystep.com ĐỂ ĐƯỢC TƯ VẤN
5 – Công cụ hỗ trợ: sổ bài tập EI
Thực hành 3 khả năng và 2 thái độ theo sổ bài tập EI sau:
Xem thêm: Sổ bài tập EI t7 ngày tập nhận diện cảm xúc
Góc chia sẻ
Xem thêm: 4 điểm cốt lõi trong trí tuệ cảm xúc
Rất nhiều chuyên gia EI đề cập là sử dụng trí thông minh cảm xúc để duy trì mối quan hệ với khách hàng, với đồng nghiệp, tăng doanh thu, quản trị doanh nghiệp tốt hơn.
Tuy nhiên, trong phạm vi kiến thức và kinh nghiệm cá nhân của mình, mình học trí tuệ cảm xúc để khám phá bản thân, nâng cao hiểu biết về bản thân từ việc tiếp cận cảm xúc.
Ngay cả khả năng thấu hiểu cảm xúc của người khác, năng lực thấu cảm trong EI phần lớn cũng bắt đầu từ khả năng hiểu biết về bản thân.
Mọi chia sẻ và thắc mắc về nội dung bài viết hoặc về quá trình thực hành, comment bên dưới hoặc gửi về email:
Email: hoa@hugmystep.com
Nguồn:
[1] Mayer et al. (2016) The Ability Model of Emotional Intelligence: Principles and Updates. Emotion Review. Vol 8 (4).[2] Caruso, D., R. – Salovey, P. 2004. The Emotional Intelligent Manager.
Goleman, Daniel. 2018. Emotional Intelligence. Trí tuệ cảm xúc. (Nguyễn Kiến Giang dịch). Alphabooks
Hình ảnh: Học trí tuệ cảm xúc, câu hỏi tự truy vấn, trả lời thành thật, thời khóa biểu, journaling, emotional intelligence,
Cảm ơn bạn đã đọc bài!